کاپ قاعدگی و اندومتریوز
کاپ قاعدگی، این روزها پس از پشت سر گذاشتن انبوهی از شایعات و افسانه‌های بی‌اساس، به یکی از پرطرفدارترین محصولات بهداشتی بانوان برای جمع آوری خون پریود تبدیل شده است. در واقع می‌توان گفت مزایای بی‌شماری وجود دارد که باعث می‌شود هریک از خانم‌ها بخواهند به جای پیش گرفتن روش‌های معمول، از کاپ قاعدگی استفاده کنند. صرفه جویی در هزینه، عدم نیاز به تمدید و استفاده چندین باره وسیله بهداشتی در طول روز، کاهش احتمال ابتلا به عفونت و ... از جمله مزایای وسوسه انگیز برای انتخاب کاپ‌ها به شمار می‌روند.
اما خانم‌هایی که شرایط و بیماری خاصی دارند هم می‌توانند از کاپ قاعدگی استفاده کنند؟ ارتباط بین بیماری اندومتریوز و استفاده از کاپ قاعدگی، یکی از جنجال برانگیزترین معضلاتی است که تا کنون در این زمینه مطرح شده است. مطمئنا شما هم کنجکاو هستید که بدانید ادعاها و داستان‌ها تا چه حد صحت دارند! برای پرداختن به این موضوع، بهتر است ابتدا به طور علمی با این بیماری آشنا شوید.
اندومتریوز چیست؟
در بیماری اندومتریوز، تکه‌های کوچک و بزرگی از بافت اندومتر که معمولا در پوشش داخلی رحم وجود دارد، در سایر قسمت‌های بدن هم ظاهر می‌شود و رشد می‌کند. اینکه چرا و چگونه این اتفاق می‌افتد، هنوز نامشخص است.
اندومتریوز کدام اندام‌ها را درگیر می‌کند؟
اندام‌های مستعد بیماری اندومتریوز شامل تخمدان‌ها، رباط‌های حمایت کننده رحم و به مقدار کمتر، لوله‌های فالوپ هستند. اما این بافت زائد، ممکن است بخش‌هایی از لگن یا شکم را نیز درگیر کند. در برخی گزارش‌های نادر، اندومتریوز حتی در اندام‌های قلب و ریه نیز دیده شده است.
اندومتریوز در اندام‌های مورد حمله، باعث ایجاد نوعی واکنش التهابی مزمن می‌شود که ممکن است منجر به تشکیل بافت اسکار (چسبندگی، فیبروز) در لگن و سایر قسمت‌ها شود. بافت اندومتریوز، با توجه به ضایعات ایجاد شده به چند دسته تقسیم می‌شود:
- اندومتریوز سطحی: این اختلال عمدتا در ناحیه صفاق و لگن ایجاد می‌شود.
- اندومتریوما: اندومتریوز تخمدان کیستیک یا همان اندومتریوما، تخمدان‌ها را درگیر می‌کند.
- اندومتریوز عمیق: این شکل از اختلال اندومتریوز، در سپتوم سمت راست واژن، مثانه و روده یافت می‌شود.
بافت اندومتر چگونه باعث آسیب به بدن خانم‌ها می‌شود؟
بافت نابجای آندومتر که در اندام‌های دیگر رشد می‌کند، مانند بافت آندومتر طبیعی رحم به نوسانات هورمونی در دوران قاعدگی پاسخ می‌دهد. به این معنی که این بافت در سایر اندام‌ها می‌تواند دچار خونریزی، التهاب و درد شود. شدت علائم این بیماری و تاثیرات این اختلال بر باروری و عملکرد سایر اندام‌ها، با توجه به شرایط طبیعی بدن و ساختار آناتومیک هر فرد متفاوت است.
با پیشرفت این اختلال، بافت اندومتر خارج رحمی به تدریج رشد کرده و فضای بیشتری را در بدن اشغال می‌نماید، و حتی ممکن است به دیگر اندام‌ها نیز سرایت کند.
مکانیسم عمل اندومتریوز دقیقا مشخص نیست و تمام این علائم و شدت‌ها در افراد مختلف به شدت متغیر است. اندومتریوز ممکن است در برخی موارد به صورت خوش خیم و سطحی باقی بماند و یا با تشکیل ندول، به عمق بافت‌های درگیر حمله کند.
علائم اصلی اندومتریوز
تجربه سطوح مختلف درد
درد، اصلی‌ترین شاخصه بیماری اندومتریوز است. در این اختلال همانطور که قبلا اشاره شد، بافت اندومتر خارج رحمی مانند آندومتر طبیعی رحم به نوسان هورمون‌های پروژسترون و استروژن در طول دوره قاعدگی پاسخ می‌دهد. در نتیجه، این بافت‌های زائد ممکن است باعث ایجاد خونریزی، التهاب، اسپاسم و درد در دیگر اندام‌ها شوند.
احساس درد در افراد مبتلا به اندومتریوز در طول چرخه قاعدگی متفاوت است. در بیشتر موارد، این درد مزمن در بازه زمانی قبل و طول دوره قاعدگی تشدید می‌شود. بی‌نظمی، خونریزی شدید و لکه بینی نیز از دیگر علائمی هستند که ممکن است با قاعدگی دردناک در بیماری اندومتریوز دیده شوند.
علائم وابسته
برخی از علائم اندومتریوز ، بسته به محل قرارگیری بافت نابجای اندومتر، اختصاصی و متفاوت هستند.علائم احتمالی عبارتند از:
- روده بزرگ: نفخ شکم، درد در هنگام اجابت مزاج، اسهال یا یبوست، خونریزی مقعدی در دوران قاعدگی
- مثانه: درد بالای استخوان شرمگاهی، درد در هنگام ادرار، ادرار خونی، تکرر ادرار
- تخمدان: تشکیل توده‌های پرخون اندومتریوم، که گاهی پاره شده یا نشت می‌کنند. این عارضه معمولا با درد ناگهانی در ناحیه شکم همراه است.
ناباروری
علاوه بر موارد ذکر شده، اندومتریوز می‌تواند باعث ناباروری شود. ناباروری به دلیل اثرات احتمالی این بیماری بر حفره لگن، تخمدان‌ها، لوله فالوپ یا رحم رخ می‌دهد. در برخی موارد، بافت اندومتریوز زائد می‌تواند مسیر عبور تخمک را از تخمدان به داخل رحم مسدود نماید.
نکته مهم و جالب توجهی که درباره علائم بیماری اندومتریوز وجود دارد، ارتباط کمی است که بین وسعت ضایعات و شدت علائم گزارش شده است. برای مثال، برخی از افراد با درصد بالای درگیری علائم بسیار خفیفی را تجربه می‌کنند و در عین حال، برخی دیگر با وجود ضایعات کمی که دارند، علائم بسیار گسترده و شدیدی نشان می‌دهند.
اندومتریوز چند درصد خانم‌ها را درگیر می‌کند؟
اندومتریوز، اختلالی مزمن و شایع است که معمولا با درد ظاهر می‌شود. اما اینکه دقیقا چند درصد از خانم‌ها به این بیماری مبتلا هستند، هنوز دقیقا مشخص نیست.ز یرا تشخیص 100 درصدی این بیماری، تنها با مشاهده مستقیم بافت اندومتر امکان دارد که با جراحی کوچکی به نام لاپاراسکوپی انجام می‌شود. پزشکان و محققان حوزه پزشکی معتقدند که تنها 6 تا 10 درصد از خانم‌های مبتلا به اندومتریوز شناسایی می‌شوند. این در حالی است که درصد ابتلا به اندومتریوز در بین خانم‌های مبتلا به ناباروری (25 تا 50 درصد) و زنانی که درد مزمن لگن دارند (57 تا 80 درصد) است.
علت اصلی اندومتریوز چیست؟
اندومتریوز، بیماری پیچیده‌ای است که برخی از زنان را در سراسر جهان، از شروع اولین قاعدگی تا یائسگی تحت تاثیر قرار می‌دهد. ابتلا به این بیماری به منشا قومی و طبقه اجتماعی بستگی ندارد و ممکن است هریک از افراد مستعد را مبتلا نماید.
با توجه به گزارش‌های پزشکی که در این زمینه ارائه شده، تصور می‌شود اندومتریوز بیماری با منشا چند عاملی باشد. به این معنی که عوامل مختلفی در ایجاد زمینه ابتلا به این بیماری نقش دارند.
تا به حال چندین فرضیه برای توضیح علت این بیماری ارائه شده که محتمل‌ترین آنها عبارتند از:
قاعدگی رتروگراد
در اختلال رتروگراد، تکه‌های کوچکی از پوشش اندومتر رحم که در طول قاعدگی جدا می‌شوند، به جای جریان یافتن به سمت واژن و خروج از بدن، از طریق لوله فالوپ به سمت تخمدان‌ها و حفره شکم حرکت می‌کنند. قاعدگی رتروگراد می‌تواند منجر به رسوب سلول‌های دیواره آندومتر در اندام‌های خارج رحمی شود و زمینه را برای بیماری اندومتریوز فراهم کند.
متاپلازی سلولی
متاپلازی سلولی زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های بدن در حال تمایز و تغییر شکل هستند. در این اختلال، سلول‌های خارج رحمی به سلول‌های اندومتر تبدیل می‌شوند و شروع به رشد می‌کنند. منشا اصلی این بیماری سلول‌های بنیادی و اختلال در مراحل تمایز آنها است. در متاپلازی سلولی، بافت اندومتر ایجاد شده می‌تواند از طریق خون و عروق لنفاوی در بدن حرکت کند و به اندام‌های دیگری نیز منتقل شود.
ژنتیک
اندومتریوز گاهی اوقات به صورت خانوادگی خودنمایی می‌کند. به این معنی که ابتلا به این اختلال در بسیاری از موارد در بستگان درجه یک زنان مبتلا دیده می‌شود. به همین خاطر است که برخی از پژوهشگران، معتقدند اندومتریوز نوعی بیماری ژنتیکی است.
درست است که تصور می‌شود چند عامل ذکر شده، محتمل‌ترین منشا بیماری اندومتریوز هستند. اما عوامل دیگری نیز ممکن است در رشد، تداوم و سرایت این بیماری به دیگر اندام‌های بدن نقش داشته باشند. این عوامل شامل: سطح هورمون استروژن، نقص ایمنی، تاثیرات هورمونی پیچیده و موضعی و آلاینده‌های محیطی هستند.
چه خانم‌های بیشتر مستعد ابتلا به آندومتریوز هستند؟
درست است که اطلاعات جامعه پزشکی درباره این بیماری محدود است. اما با توجه به شواهد، پزشکان معتقدند که برخی از خانم‌ها ممکن است بیش از دیگران مستعد ابتلا به اندومتریوز باشند:
- خانم‌هایی که اولین بچه خود را بعد از 30 سالگی به دنیا می‌آورند.
- زنانی که تا سنین بالای 30 باردار نشده‌اند.
- افرادی که دچار اختلال در چرخه قاعدگی هستند و پریودهای نامنظمی دارند.
- تجربه پیاپی سیکل‌های قاعدگی کوتاه (کمتر از 27 روز) با دوره‌های سنگینی که بیش از 8 روز طول می‌کشد.
- وجود ناهنجاری‌های ساختاری رحم
پیشگیری از اندومتریوز
متاسفانه در حال حاضر، هیچ راه شناخته شده‌ای برای پیشگیری از اندومتریوز وجود ندارد. اما افزایش آگاهی، تشخیص زود هنگام و مدیریت اندومتریوز، ممکن است در کنترل پیشرفت این بیماری و کاهش علائم آن نقش داشته باشد.
راهکارهای درمانی اندومتریوز
روش‌های اختصاصی درمان اندومتریوز، به مواردی از قبیل: علائم بیماری، برنامه بارداری، سن و همچنین مرحله پیشرفت این اختلال بستگی دارد. اما درمان‌های رایج اندومتریوز عبارتند از:
- تجویز داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی برای کنترل و کاهش درد
- تجویز دارو برای سرکوب فعالیت تخمدان
- برداشتن و از بین بردن بافت زائد اندومتر با جراحی
اندومتریوز و کاپ قاعدگی
یکی از معضلاتی که همه ما در دوران قاعدگی خود با آن روبرو هستیم، انتخاب روش بهداشتی مناسب برای جمع آوری خون پریود است. به طور معمول بسیاری از افراد از امکاناتی مانند پدهای بهداشتی و تامپون استفاده می‌کنند. اما در سال‌های اخیر، کاپ‌های قاعدگی با مزایای بسیاری که ارائه داده‌اند محبوبیت بسیاری کسب کرده و به جایگزینی مناسب و پرطرفدار برای روش‌های معمول تبدیل شده‌اند. اما در این میان، برخی از افراد مبتلا به بیماری اندومتریوز ممکن است برای انتخاب کاپ به عنوان وسیله بهداشتی دوران پریود، دچار شک و تردید شوند.
درباره استفاده از کاپ قاعدگی در افراد مبتلا به اندومتریوز، بحث‌های گسترده و فراوانی وجود دارد.ب رخی ادعا می‌کنند که استفاده از کاپ در افراد مبتلا، با افزایش درد دوران قاعدگی همراه است.؛ برخی نیز پا را فراتر گذاشته و مدعی هستند که در بیماری اندومتریوز، کاپ‌ها ممکن است حرکت کنند و دیگر از واژن خارج نشوند.
این افسانه‌ها و گامانه‌زنی‌ها تا مدت‌های طولانی ادامه داشتند و جنجال‌های بسیاری در حوزه پزشکی به پا کرده بودند. اما فقدان مستندات بالینی، عدم وجود مدارک قانع کننده و شواهد علمی مستدل توانست به تمام این شایعات پایان دهد.
حتی نظریه‌ای که درباره ارتباط قاعدگی رتروگراد و عوارض استفاده از کاپ در این شرایط وجود داشت نیز، امروزه کاملا بی‌اعتبار اعلام شده است.
با این وجود، پزشکان متخصص در حوزه زنان معتقدند که بیماری اندومتریوز با توجه به جایگاه بافت زائد اندومتر، ممکن است در برخی موارد باعث ایجاد مشکل شود. اگر در دسته مبتلایان به اندومتریوز هستید و قصد استفاده از کاپ قاعدگی دارید، توصیه می‌شود پیش از هر اقدامی به پزشک متخصص زنان مراجعه نمایید. پزشک با معاینه مستقیم و انجام آزمایش‌های مورد نیاز می‌تواند در تصمیم گیری به شما کمک کند.